10 rhywogaeth sy'n byw yn moroedd Prydain 

Morfarch

Mae dau rywogaeth o forfeirch yn byw yn nyfroedd y DU: y Trwyn Smwt a’r Trwyn Hir (sydd hefyd yn cael ei adnabod fel Morfarch Myngog). Heb syndod, y prif wahaniaeth rhwng y ddau yw hyd eu trwyn. Mae nhw tua hanner maint pren mesur arferol - tua 15cm o hyd. Mae’r ddau rywogaeth yn gallu newid lliw er mwyn cuddio - dyw morfeirch ddim yn nofio’n gyflym iawn felly mae nhw’n dibynnu ar allu cuddio i beidio cael eu bwyta gan bysgod eraill.  

Mae modd dod o hyd i’r morfeirch yma ar draws y DU - mae rhai wedi eu darganfod yn yr Afon Tafwys hyd yn oed! Mae nhw’n dueddol o aros mewn dyfroedd bas a chysgodol lle mae modd iddynt guddio a defnyddio eu cynffonnau i ddal ymlaen at wymon a morwellt. 

Un o’r pethau mwyaf diddorol yw’r ffordd mae’r gwrywod yn rhoi genedigaeth i rai ifanc.  Mae’r fenyw yn pasio’r wyau i’r gwryw, sy’n gofalu amdanynt nes eu bod yn deor.  

Llun: Morfarch Myngog benywaidd yn cuddio yng ngwellt y gamlas, Bae Studland, Dorset © Alex Mustard / naturepl.com  

Llamhidydd yr Harbwr

Llamhidydd yr Harbwr yw’r anifail lleiaf yn nheulu’r morfilod, dolffiniaid a llamhidyddion sydd yn byw yn y DU, ac yn 1.5m o hyd dyma’r llamhidydd ail lleiaf yn y byd. Mae’n cymryd llamhidydd yr harbwr newydd anedig tua 30 awr i ddatblygu clyw llawn - dyma’r mamal cyflymaf i wneud hynny, ar dir neu yn y môr. Mae’r DU yn gartref i o gwmpas 170,000 o’r creaduriaid swil yma, sydd angen eu bwydo bron trwy’r amser i oroesi.  Eu llysenw yw 'mochyn chwythlyd' oherwydd y sŵn maent yn ei wneud wrth ddod i'r wyneb i anadlu. Darllenwch mwy am y bygythiadau i’r llamhidydd yma ac am ein gwaith i’w diogelu nhw (tudalen iaith Saesneg).  

Llun: Llamhidydd yr Harbwr ger Ynys Manaw © naturepl.com / Florian Graner / WWF  

Crwban Môr Cefn-Lledr

Wrth feddwl am grwbanod môr cefn-lledr, efallai y daw delweddau o draethau egsotig i’r meddwl, ond mae’r nifer enfawr o slefrod môr o gwmpas arfordir y DU yn ffynhonnell wych o fwyd i’r cewri hyn. Maen nhw'n gwneud y daith hir ar draws Cefnfor yr Iwerydd, gan ddilyn cynhesrwydd Llif y Gwlff, sy'n dod â nhw yr holl ffordd i'n glannau. Cymru sydd yn dal record y byd am ddarganfyddiad y crwban morol mwyaf erioed. Yn 1988, cafodd crwban cefn-lledr ei ddarganfod yn Harlech yn mesur 2.5 m o hyd, 2.5 m o adain i adain ac yn pwyso dros 900kg ( tua’r un pwysau â char bach)! 

Llun: Crwban Môr Cefn-Lledr © Jürgen Freund / WWF 

Nudibranch / Gwlithen Fôr

Mae nudibranch yn wlithen fôr lliwgar gyda galluoedd gwych. Mae nhw’n cael eu lliw o’u bwyd ac mae rhai hyd yn oed yn defnyddio gwenwyn y prae mae nhw’n eu bwyta i amddiffyn yn erbyn ysglyfaethwyr.  Mae eu henw yn golygu ‘crogennau noeth’ ac yn cyfeirio at y crogennau ffriliog ar eu cefnau.  Mae rhai rhywogaeth o nudibranch yn gallu creu ffotosynthesis - yn debyg i gwrel ac mae gan rai organnau rhydd - nid gwlithen cyffredin mohono!  

Llun: Nudibranch ar ddeilen gwymon, Norwy © Wild Wonders of Europe / Magnus Lundgren / WWF  

Morfil Orca / Lleiddiaid

Er eu bod hefyd yn cael eu hadnabod fel lleiddiaid neu 'llofrudd morfilod', orcaod yw'r rhywogaeth mwyaf o ddolffiniaid. Mae’r orca yn anifail deallus gyda thechnegau hela amrywiol (gan gynnwys bugeilio a slapio ysglyfaeth gyda'u cynffonau), sy’n cael eu defnyddio i fwyta'r rhan fwyaf o famaliaid morol, adar môr, pysgod, siarcod ac octopws, ymhlith pethau eraill. Mae ‘na griw preswyl o wyth orca sy'n byw oddi ar arfordir gorllewinol yr Alban. Maen nhw’n grŵp ynysig, hŷn, ac yr ofn yw fod ganddyn nhw lefelau uchel o lygryddion yn eu cyrff, felly yn anffodus does dim morfilod newydd wedi’u geni ers blynyddoedd lawer.  

Llun: Orca ger Ynysoedd Shetland, yr Alban © naturepl.com / Chris Gomersa 

Pysgodyn yr haul

Pysgodyn yr haul yw'r pysgodyn esgyrnog trymaf yn y byd ac mae'n cynhyrchu y nifer mwyaf o wyau o unrhyw fertebriaid. Maent yn ymweld â’n dyfroedd ni yn yr haf, wedi’u denu gan y slefrod môr sef eu prif ffynhonnell bwyd. Mae sbwriel yn y môr yn fygythiad mawr, gan eu bod yn gallu camgymryd bagiau plastig am fwyd. Maent yn cael eu henw oherwydd eu bod yn hoffi torheulo yn yr haul, ar eu hochrau, ar yr wyneb, falle i gynhesu ar ôl bod mewn dyfroedd oerach.  

Llun: Pysgodyn yr Haul © naturepl.com / Alex Mustard / WWF 

Heulgi / Basking sharks

Heulgwn yw'r ail bysgodyn mwyaf yn y byd. Maent yn gewri tyner ac mae modd eu gweld o amgylch arfordir Prydain, yn nofio'n araf, yn torheulo yn yr haul. Maen nhw'n nofio ger yr wyneb gyda'u cegau enfawr yn llydan agored, gan hidlo plancton o'r dŵr i'w fwyta. Gallant fesur hyd at 11m o hyd a phwyso hyd at 7 tunnell, gan eu gwneud y pysgodyn mwyaf yn nyfroedd Prydain a bron yr un pwysau â bws o Lundain!  

Llun: Heulgi yn bwydo ar blancton o amgylch Cernyw © naturepl.com / Alex Mustard / WWF 

Dolffin Trwynbwl | Morfil Trwyn Potel

Mae dolffiniaid trwynbwl yn anifeiliaid hardd, cymdeithasol. Maent yn un o'r ychydig rywogaethau, ynghyd ag epaod a bodau dynol, sydd â'r gallu i adnabod eu hunain mewn drych. Mae dolffiniaid trwynbwl yn cysgu gyda hanner eu hymennydd ar y tro, ac yn cadw un llygad ar agor. Credir eu bod yn gwneud hyn i gadw llygad am eu grŵp - i wneud yn siŵr eu bod yn glynu at ei gilydd - ac i gadw llygad am ysglyfaethwyr fel siarcod. Credir bod tri criw preswyl o ddolffiniaid trwynbwl o amgylch y DU - un ym Mae Ceredigion, Cymru; un yn y Moray Firth, yr Alban; ac un yng Nghernyw.  

Llun: Dolffin trwynbwl © Andrey Nekrasov 

Maelgi

Y Maelgi yw un o siarcod prinnaf y byd ac mae mewn perygl difrifol. Maent yn dueddol o aros yn nyfroedd cynhesach yr Ynysoedd Dedwydd, ac mae eu hailddarganfod yn ein dyfroedd yn beth newydd iawn ac yn cynnig llygedyn o obaith am eu goroesiad. Mae'r “siarcod gwastad” hyn wedi'u cuddliwio'n dda ac maent yn debygol o gael eu canfod ar wely'r môr, lle maent yn aros i fwydo ar bysgod bach a molysgiaid.  

Llun: Maelgi © Philippe Guillaume / WWF 

Môr-wyntyll Pinc / Pink Sea-Fan

Mae môr-wyntyll pinc yn gwrel meddal ac er ei fod yn tyfu'n araf iawn, gall fyw hyd at hanner can mlynedd. Defnyddiant eu tentaclau pigog i ddal anifeiliaid bach, microsgopig. Mae'r cwrel hwn, fel llawer o rai eraill, yn sensitif i newid yn yr hinsawdd sy’n achosi newidiadau yn nhymheredd y dŵr. Does dim llawer o bobl yn gwybod bod gennym ni’r fath amrywiaeth o gwrelau dŵr oer yn y DU – ac maen nhw’r un mor bwysig ag yn y trofannau ar gyfer y rhywogaethau sy’n dibynnu arnyn nhw.  

Llun: Môr-wyntyll pinc, Dyfnaint © naturepl.com / Linda Pitkin / WWF